Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία: Ανοίγει το δρόμο για ένα βιώσιμο μέλλον

Η περιβαλλοντολόγος κ. Χριστίνα Κονταξή μας μιλάει για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία καθώς και τη σημερινή θέση της χώρας μας στην πορεία για ένα βιώσιμο μέλλον.

Τον προηγούμενο μήνα η Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο της 20^ης «Πράσινης Εβδομάδας» καθώς και της «Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος», αποφάσισε να εστιάσει τον ετήσιο εορτασμό του θεσμού στις πολιτικές που θα μας οδηγήσουν σε έναν «net-zero» μέλλον με οδηγό την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.

Για να κατανοήσουμε τι περιλαμβάνει η εν λόγω συμφωνία καθώς και τι πραγματικά εμπεριέχουν και συνεπάγονται έννοιες όπως μηδενικά απόβλητα, κυκλική οικονομία και ανακύκλωση πλαστικών, τις οποίες εισάγει στη δημόσια ατζέντα, μιλήσαμε με την περιβαλλοντολόγο κ. Χριστίνα Κονταξή*.

POTM: Πυρκαγιές στην Αλάσκα και τη Γροιλανδία, καύσωνας σε Καναδά και Σιβηρία, χιόνι στις ερήμους, τα τελευταία χρόνια βρισκόμαστε σε κατάσταση κλιματικής και περιβαλλοντικής έκτακτης ανάγκης. Πώς μπορεί να αντιστρέψει την καταστροφική αυτή πορεία η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία;

Χ.Κ.: Με την υιοθέτηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η μεγάλη εικόνα προβλέπει ότι η Ένωση στοχεύει στην προστασία, τη διατήρηση και την ενίσχυση του φυσικού κεφαλαίου της, καθώς και στην προστασία της υγείας και της ευημερίας των πολιτών της από κινδύνους και επιπτώσεις που σχετίζονται με το περιβάλλον.

Ειδικότερα, η Συμφωνία αποσκοπεί στον εκσυγχρονισμό και τον μετασχηματισμό της οικονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ώστε να είναι πιο αποδοτική ως προς τη χρήση των διαθέσιμων πόρων και πιο ανταγωνιστική, ωστόσο, με μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μέχρι το 2050.

Παράλληλα, επιδιώκεται η αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από τη χρήση των πόρων της Ένωσης, ώστε να διασφαλίζεται η συμμετοχή όλων των περιφερειών και των πολιτών. Τελικός στόχος; Μία κοινωνικά δίκαιη μετάβαση προς ένα βιώσιμο οικονομικό σύστημα όπου κανένα άτομο και καμία περιοχή δεν θα μείνει στο περιθώριο. Ένα οικονομικό σύστημα το οποίο θα βρίσκεται στην υπηρεσία των πολιτών, διασφαλίζοντας ένα μέλλον σταθερότητας, απασχόλησης, ανάπτυξης και βιώσιμων επενδύσεων.

POTM: Σύμφωνα με έρευνα του WWF, ένας μέσος άνθρωπος μπορεί να καταναλώνει περίπου 5 γραμμάρια πλαστικό κάθε εβδομάδα, δηλαδή το ισοδύναμο μίας πιστωτικής κάρτας. Πώς είναι δυνατό να συμβαίνει αυτό και τι έχει να κάνει με τα απορρίμματα που (δεν) ανακυκλώνουμε;

Χ.Κ.: Τα πλαστικά που έχουν βρεθεί, παραδείγματος χάρη στο αλάτι στην Κροατία ή σε ψάρια στο Αιγαίο, προέρχονται κατά κύριο λόγο από τις δραστηριότητες που διεξάγονται στα ηπειρωτικά κομμάτια κάθε χώρας. Είτε τα πλαστικά διασπώνται σε μικρότερα, είτε εξαρχής μιλάμε για μικροπλαστικό που μέσω της αποχέτευσης εισέρχεται αρχικά στη θάλασσα και στη συνέχεια στην τροφική αλυσίδα.

Είναι προφανές ότι αν όλα τα πλαστικά ανακυκλώνονταν και αξιοποιούνταν από τη χώρα μας, η κατάσταση θα ήταν καλύτερη. Άλλωστε η εξάλειψη μικροπλαστικού από τα προϊόντα ήδη έχει αρχίσει να γίνεται πράξη. Ωστόσο, είναι μεγάλος μύθος ότι όλα τα πλαστικά ανακυκλώνονται. Είναι ενδεικτικό ότι η χώρα μας για το 2020 θα κληθεί να καταβάλει στην Ευρωπαϊκή Ένωση 127 εκατ. ευρώ –€0,8/κιλό– για τις ποσότητες των πλαστικών συσκευασιών που δεν ανακυκλώθηκαν.

POTM: Δηλαδή μιλάμε για 158.000 τόνους πλαστικού που δεν ανακυκλώθηκε, απίστευτό! Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, ξεκίνησε και στην Ελλάδα μία καμπάνια κατά των πλαστικών μιας χρήσης. Βάσει της εμπειρία σας, εκτιμάτε ότι μπορεί να έχει πραγματικό αντίκτυπο για την ορθότερη διαχείριση των απορριμμάτων μας;

Χ.Κ.: Ο περιορισμός των πλαστικών μιας χρήσης δεν είναι απλά μια καμπάνια. Αποτελεί βασικό πυλώνα της κυκλικής οικονομίας στην Ευρώπη και αφορά σε εκείνα τα πλαστικά τα οποία βρέθηκαν σε μεγάλες ποσότητες στις παραλίες των κρατών – μελών της ΕΕ. Αυτά τα πλαστικά, τα οποία χρησιμοποιούνται για λίγα λεπτά και στη συνέχεια απορρίπτονται και δεν ανακυκλώνονται, οφείλουμε ως πολίτες να τα περιορίσουμε. Ειδάλλως, κάθε χρόνο θα πρέπει ως κράτος να πληρώνουμε φόρους εκατομμυρίων ευρώ όπως συνέβη για το 2020.

Θα πρέπει να σας πω, ότι βάσει της εμπειρίας μας και για τις χωματερές, δυστυχώς στην Ελλάδα όπως φαίνεται μας «αρέσει» να πληρώνουμε. Τον Δεκέμβριο του 2014 η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την ύπαρξη 293 παράνομων χωματερών, με συνολικά 363 παραβάσεις. Το πρόστιμο ήταν υψηλό: 40.000 ευρώ ανά εξάμηνο για κάθε χωματερή που δεν έχει κλείσει και 40.000 ευρώ για κάθε χωματερή που δεν έχει αποκατασταθεί. Ωστόσο, η πορεία εγκατάλειψης των χωματερών είναι πολύ αργή.

Το συμπέρασμα που εξάγουμε είναι ότι το κράτος αδυνατεί να πιέσει τις επιχειρήσεις προκειμένου να οργανώσουν σε καλύτερο επίπεδο τη διαχείριση των αποβλήτων τους. Αυτό είναι εμφανέστερο σε κατηγορίες προϊόντων για τα οποία δεν υπάρχει πρόβλεψη, όπως παραδείγματος χάρη τα πλαστικά που χρησιμοποιούνται στη γεωργία. Ως αποτέλεσμα, συντριπτικό ποσοστό απορριμμάτων καταλήγει στην ταφή. Είναι ενδεικτικό ότι μέχρι στιγμής η Ελλάδα έχει καταβάλει 66,52 εκατ. ευρώ σε πρόστιμα και το θέμα παραμένει ανοιχτό.

Μια άλλη οδός μέσω της οποίου το μικροπλαστικό καταλήγει στη θάλασσα είναι η αποχέτευση. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή οδηγία του 1991 για τα υγρά απόβλητα, η Ελλάδα θα έπρεπε να είχε καλύψει τις μεγάλες πόλεις έως το 1998-2000 και τις μικρότερες έως το 2005. Τα μέτρα που πήραμε ήταν αντίστοιχα με αυτά των χωματερών! Από τους βιολογικούς καθαρισμούς των μικρών πόλεων που έχουν υπολογιστεί σε 385, σε πλήρη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις της οδηγίας είναι μόλις 123, ενώ και στις μεγάλες πόλεις διαπιστώνεται ελλιπής λειτουργία. Άρα και στα υγρά απόβλητα είμαστε πίσω 18 χρόνια, με αποτέλεσμα, όπως προείπαμε, το μικροπλαστικό να καταλήγει στη θάλασσα μέσω της αποχέτευσης.

POTM: Όπως ανακοινώθηκε στα ΜΜΕ, η Τήλος αποτελεί το πρώτο νησί που πέτυχε τον στόχο των μηδενικών αποβλήτων, βάσει ευρωπαϊκών και διεθνών κριτηρίων. Θα μπορούσε κάτι αντίστοιχο να επιτευχθεί και για την υπόλοιπη χώρα και τι απαιτείται κατά τη γνώμη σας; Πόσο βιώσιμη είναι τελικά η zero waste economy ;

Χ.Κ.: Το παράδειγμα της Τήλου είναι ελπιδοφόρο. Ας ελπίσουμε ότι θα αποτελέσει έναυσμα και για άλλες περιοχές της χώρας μας. Ωστόσο, θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι το εγχείρημα του zero waste είναι ιδιαίτερα δύσκολο για την Ελλάδα.

Θα σας δώσω ένα απλό παράδειγμα: Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην ελληνική επικράτεια τοποθετώντας πλαστικές φιάλες νερού και αναψυκτικών, δεν διαθέτουν εγκατάσταση ανακύκλωσής τους. Και κάνουμε μεγάλη χρήση, η οποία μεγεθύνεται περαιτέρω από το γεγονός ότι το νερό βρύσης δεν είναι πόσιμο σε αρκετά μέρη της χώρας αλλά και λόγω του τουρισμού. Δεν είναι αδιανόητο ότι τόσα εκατομμύρια μπουκάλια δεν μπορούν να ανακυκλωθούν στην Ελλάδα, προκειμένου να ξαναδημιουργηθούν πλαστικές φιάλες και άλλα υλικά, αλλά στέλνονται στο εξωτερικό; Πώς είναι δυνατόν αυτό να είναι βιώσιμο;

POTM: Πραγματικά ακούγεται εξωφρενικό! Με αφορμή αυτό το παράδειγμα, ποιος είναι ο ρόλος των επιχειρήσεων στο κλείσιμο του κύκλου; Τι μπορούν να κάνουν προκειμένου να λειτουργούν πιο βιώσιμα;

Χ.Κ.: Θα σας πω τι προβλέπει η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Από το 2024, όλες οι μεγάλες εταιρείες, και όχι μόνο οι εισηγμένες, θα είναι υποχρεωμένες να δημοσιοποιούν τακτικές εκθέσεις σχετικά με τους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους που αντιμετωπίζουν, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο οι δραστηριότητές τους επηρεάζουν τους ανθρώπους και το περιβάλλον.

Το μέτρο αυτό θα βοηθήσει τους επενδυτές, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, τους καταναλωτές και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη να αξιολογήσουν τις επιδόσεις βιωσιμότητας των εταιρειών, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Ειδικότερα, οι νέοι κανόνες θα διασφαλίσουν ότι οι επενδυτές και κάθε ενδιαφερόμενο μέρος, θα έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες που χρειάζονται για την αξιολόγηση των επενδυτικών κινδύνων που προκύπτουν από την κλιματική αλλαγή και άλλα ζητήματα βιωσιμότητας. Θα δημιουργήσουν επίσης μια κουλτούρα διαφάνειας σχετικά με τον αντίκτυπο των εταιρειών στους ανθρώπους και το περιβάλλον.

POTM: Βάσει της εμπειρίας σας, θεωρείτε ότι η έρευνα που διεξάγεται σήμερα και η καινοτομία που ενδεχομένως συνεπάγεται, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μετασχηματιστικές αλλαγές; Παραδείγματος χάρη στο εξωτερικό, μεγάλη πολυεθνική ανακοίνωσε ότι θα ενσωματώσει ψηφιακά υδατογραφήματα στα προϊόντα της ώστε να είναι ευκολότερη η διαλογή τους.

Χ.Κ.: Κοιτάξτε, το γεγονός είναι ότι στην Ελλάδα λειτουργούν λίγα κέντρα διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών. Είναι ενδεικτικό ότι τα νησιά μας, τα οποία δέχονται μεγάλη εισροή τουριστών κάθε χρόνο, δεν διαθέτουν τέτοια κέντρα διαλογής. Στο πλαίσιο αυτό, όσο φιλότιμοι και να είναι οι κάτοικοι, ή δεκτικές οι τοπικές επιχειρήσεις στην πρακτική της ανακύκλωσης, αυτό δεν είναι εφικτό. Επί του παρόντος, ό,τι σύστημα σήμανσης ή τεχνολογίας και να χρησιμοποιηθεί είναι κενό περιεχομένου. Επιπρόσθετα, κινδυνεύει να χαρακτηριστεί ως greenwashing σύμφωνα με την νέα ευρωπαϊκή οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές των επιχειρήσεων προς τους καταναλωτές.

POTM: Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες αλλαγές που έχετε δει τα χρόνια που ασχολείστε με θέματα περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος; Τι θα θέλατε ιδανικά να έχει αλλάξει την επόμενη εικοσαετία;

Χ.Κ.: Θα πρέπει ξεκάθαρα να επισημάνουμε ότι κάθε αλλαγή που έχει συντελεστεί στη χώρα μας, οφείλεται στο γεγονός ότι είμαστε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειλικρινά, δεν θα ήθελα καν να φανταστώ, ποια θα ήταν η κατάσταση εκτός των κόλπων της. Είναι ενδεικτικό ότι λόγω της αργής διαδικασίας σε ότι αφορά τη λήψη και εφαρμογή μέτρων σχετικά με τη διαχείριση στερεών και υγρών αποβλήτων, είμαστε ουραγοί στην Ένωση. Έχουμε κάνει ελάχιστα στα περιβαλλοντικά και σε επίπεδο κρατών – μελών δυστυχώς μας έχουν προσπεράσει χώρες που εντάχτηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση πολύ αργότερα από εμάς.

Αυτό θα έπρεπε να μας προβληματίζει γιατί αν και ακούμε μεγάλα λόγια, τα πράγματα αλλάζουν με ιδιαίτερα βραδείς ρυθμούς. Ωστόσο, η «Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία» είναι γεγονός και εγγυάται ότι μεγάλες αλλαγές έρχονται και για την Ελλάδα αλλά και για κάθε κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.