Συνέντευξη: Νέο φάρμακο, του οποίου οι κλινικές δοκιμές αναμένεται να ξεκινήσουν σύντομα στην Ελλάδα, φαίνεται να αναστρέφει ακόμα και τα συμπτώματα αναπηρίας σε άτομα με Σκλήρυνση κατά Πλάκας. Τις λεπτομέρειες εξηγεί ο Στήβεν Πετράτος, ο Έλληνας επιστήμονας που ανακάλυψε την ουσία σε ερευνητικό κέντρο της Αυστραλίας.
Από τον Γιάννη Δεβετζόγλου
Η Πολλαπλή Σκλήρυνση, ευρέως γνωστή ως Σκλήρυνση κατά Πλάκας (ΣκΠ), είναι η πιο κοινή νευρολογική νόσος που προσβάλλει νεαρούς ενήλικες. Συχνά διαγιγνώσκεται μεταξύ των ηλικιών 20 έως 40 ετών και επηρεάζει τρεις φορές περισσότερες γυναίκες από άνδρες. Οι επιστήμονες δεν έχουν καταλήξει στο τι την προκαλεί, εντούτοις, όπως έχει αποδειχθεί, στην ανάπτυξή της συμβάλλουν γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες.
Photo credit: Free to use from Pexels
Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι η Σκλήρυνση κατά Πλάκας επηρεάζει περισσότερους από 21.200 ασθενείς με μέση ηλικία διάγνωσης τα 30 έτη.
Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει θεραπεία. Ωστόσο, παράθυρο ελπίδας για εκατομμύρια ασθενείς σε όλο τον κόσμο, ανοίγει η νέα, υπό δοκιμή θεραπεία επαναμυελίνωσης που ανακάλυψε ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Monash στην Αυστραλία με επικεφαλής τον ομογενή νευροεπιστήμονα, Στήβεν Πετράτος.
Όταν κάποιος πάσχει από Σκλήρυνση κατά Πλάκας (ΣκΠ), το ανοσοποιητικό του σύστημα απορυθμίζεται, «επιτίθεται» και καταστρέφει τη μυελίνη, μία λιποειδή ουσία που περιβάλλει τα νεύρα. Η μυελίνη είναι σημαντική για την προστασία και τη μόνωση των νεύρων, έτσι ώστε τα σήματα που στέλνει ο εγκέφαλος στο υπόλοιπο σώμα –τα οποία ελέγχουν την κίνηση, την ομιλία και άλλες λειτουργίες– να ταξιδεύουν γρήγορα και αποτελεσματικά.
Καθώς η μυελίνη διασπάται κατά τη διάρκεια μιας «επίθεσης» σκλήρυνσης κατά πλάκας – μια διαδικασία που ονομάζεται απομυελίνωση– τα νεύρα βάλλονται σε σημείο που καθίστανται ανίκανα να μεταδώσουν σωστά τα νευρικά σήματα και διατρέχουν κίνδυνο εκφυλισμού. Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος δεν μπορεί να «επικοινωνήσει» με άλλα μέρη του σώματος, με αποτέλεσμα νευρολογικά συμπτώματα που διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Παραδείγματος χάρη αδυναμία στα χέρια ή στα πόδια, μούδιασμα, απώλεια όρασης, αίσθημα ηλεκτρικού ρεύματος στην πλάτη, δυσκολία στο περπάτημα ή στην ομιλία, προοδευτική νοητική έκπτωση κ.α.
Photo credit: Στήβεν Πετράτος
Ο Δρ. Στήβεν Πετράτος έλαβε το διδακτορικό του στη Νευροπαθολογία από το Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης. Είναι Ανώτερος Λέκτορας Παθολογίας στο Τμήμα Ιατρικής, Σχολή Μεταφραστικής Ιατρικής, στο Πανεπιστήμιο Monash της Αυστραλίας και έχει τιμηθεί με πληθώρα βραβείων για την έρευνά του ως νευροβιολόγος.
Σύμφωνα με πρόσφατη φαρμακοεπιδημιολογική μελέτη, στην Ελλάδα η ΣκΠ επηρεάζει περισσότερους από 21.200 ασθενείς με μέση ηλικία διάγνωσης τα 30 έτη. Στο πλαίσιο αυτό, ο Δρ. Στήβεν Πετράτος, μίλησε στο Pencil on The Moon για την ελπιδοφόρα ανακάλυψή του, καθώς στόχος τη νέας θεραπείας είναι όχι απλώς να σταματά την πρόοδο της νόσου, αλλά ενδεχομένως και να την αναστρέφει: Οι δοκιμές σε ποντίκια με αναπηρία που δεν περπατούσαν, έδειξαν, ότι μετά τη χορήγηση του φαρμάκου, άρχισαν και πάλι να έχουν κίνηση.
ΓΔ: Κύριε Πετράτε, πόσα χρόνια ερευνάτε τον μηχανισμό της επαναμυελίνωσης;
ΣΠ: Η έρευνα για τον μηχανισμό της επαναμυελίνωσης μετράει 12 χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων έχουμε εστιάσει σε διάφορες πτυχές της διαδικασίας και των παραμέτρων που την επηρεάζουν. Ξεκινήσαμε με τις πρώτες βασικές μελέτες για να κατανοήσουμε καλύτερα τη φυσιολογία και τη βιολογία της επαναμυελίνωσης και πώς αυτή μπορεί να ενισχυθεί ή να προκληθεί σε νευρικά κύτταρα που έχουν υποστεί βλάβες. Μέσα από εργαστηριακές πειραματικές διαδικασίες, προσπαθούμε να αναπτύξουμε θεραπείες που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αποκατάσταση νευρολογικών παθήσεων, όπως είναι η ΣκΠ. Έχουμε κάνει σημαντικά βήματα στον τομέα αυτό, και η έρευνά μας συνεχίζεται, με στόχο την εφαρμογή αυτών των γνώσεων στις κλινικές δοκιμές.
ΓΔ: Γιατί είναι τόσο δύσκολο να γίνει επαναμυελίνωση; Πόσο σημαντική είναι για τα νευρικά κύτταρα που σταματούν να επικοινωνούν μεταξύ τους, στους ασθενείς με ΣκΠ;
ΣΠ: Η επαναμυελίνωση είναι εξαιρετικά σημαντική για την αποκατάσταση της επικοινωνίας μεταξύ των νευρικών κυττάρων, κάτι που είναι καθοριστικό για την αποκατάσταση της λειτουργίας των ασθενών με ΣκΠ. Χωρίς μυελίνη, τα νευρικά κύτταρα δεν μπορούν να επικοινωνούν σωστά, με αποτέλεσμα την εκδήλωση συμπτωμάτων όπως η απώλεια κινητικότητας, η θολή όραση και η μειωμένη γνωσιακή λειτουργία. Η αποκατάσταση της μυελίνης θα μπορούσε να βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών, ανακάμπτοντας σε κάποιο βαθμό τις λειτουργίες του νευρικού συστήματος που έχουν διαταραχθεί. Επιπλέον, από τις πειραματικές μελέτες διαπιστώθηκε νευροπροστασία με μηχανισμούς άλλους από εκείνον της επαναμυελίνωσης καθώς υπάρχει ούτως ή άλλως επιβάρυνση της φυσιολογικής λειτουργίας των νευρικών κυττάρων εξαιτίας της χρόνιας φλεγμονής στο κεντρικό νευρικό σύστημα.
Video credit: MS Australia
Η έρευνα για τον μηχανισμό της επαναμυελίνωσης έχει ήδη διαρκέσει 12 χρόνια: Ο Στήβεν Πετράτος έχει αφιερώσει την ερευνητική του δραστηριότητα στην Σκλήρυνση κατά Πλάκας, έχοντας ιδιαίτερη ευαισθησία απέναντι στη συγκεκριμένη νόσο, από την οποία έπασχε και ο παππούς του.
ΓΔ: Τι αναμένεται να αλλάξει για τους ασθενείς με τη δική σας την έρευνα; Υπάρχουν ελπίδες για επιβράδυνση ή αναστροφή των συμπτωμάτων, όπου ακόμα και ασθενείς με κάποιες κινητικές αναπηρίες θα μπορέσουν, για παράδειγμα, να περπατήσουν και πάλι;
ΣΠ: Ναι, υπάρχει ελπίδα για την επιβράδυνση των συμπτωμάτων. Η εξέλιξη μπορεί να είναι ήπια ή σοβαρή στη ΣκΠ στο πέρασμα του χρόνου καθώς οι άνθρωποι ζουν πολλά χρόνια με τη νόσο. Η έρευνά μας έδειξε ότι μπορούμε να προστατεύσουμε το νευρικό σύστημα από την επίδραση της φλεγμονής και να ενισχύσουμε την επαναμυελίνωση/νευροπροστασία. Παρόλο που έχουμε δει αποκατάσταση των κινητικών διαταραχών σε ποντίκια στο σύντομο χρονικό διάστημα που εξελίσσεται η νόσος στα πειραματικά μοντέλα και διαπιστώσαμε τους υποκείμενους μηχανισμούς που ερμηνεύουν αυτήν την αποκατάσταση, στους ανθρώπους απαιτείται πολύ πιο μακροπρόθεσμη παρακολούθηση κατά τη διάρκεια των κλινικών δοκιμών όπως επίσης και στη συνέχεια όταν το φάρμακο κυκλοφορήσει και είναι διαθέσιμο.
ΓΔ: Τι έχουν δείξει οι προκλινικές μελέτες που έχουν γίνει σε ποντίκια;
ΣΠ: Οι προκλινικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε ποντίκια έχουν δείξει σημαντική νευρολογική αποκατάσταση, με βελτίωση των συμπτωμάτων παράλυσης, καθώς και ενδείξεις επαναμυελίνωσης/νευροπροστασίας. Τα αποτελέσματα αυτά είναι ενθαρρυντικά και καταδεικνύουν την ικανότητα της θεραπείας να αναστρέψει τις βλάβες στο νευρικό σύστημα που προκαλούνται από την ανοσοδιαμεσολαβούμενη απομυελίνωση. Η επαναμυελίνωση φαίνεται να επηρεάζει θετικά την αποκατάσταση της νευρικής λειτουργίας, κάτι που είναι κρίσιμο για την ανάπτυξη νέων θεραπειών για ασθένειες όπως η ΣκΠ.
Οι προκλινικές μελέτες σε ποντίκια έχουν δείξει σημαντική νευρολογική αποκατάσταση, με βελτίωση των συμπτωμάτων παράλυσης. Και παρόλο που η μετάβαση από τα πειραματικά μοντέλα σε ανθρώπους είναι εξαιρετικά περίπλοκη διαδικασία, η έρευνα προχωρά με θετικά αποτελέσματα.
Photo credit: Free to use from Pexels
ΓΔ: Πόσο πιθανό είναι να υπάρξουν παρόμοια αποτελέσματα και σε ανθρώπους;
ΣΠ: Η μετάβαση από τα πειραματικά μοντέλα σε ανθρώπους είναι εξαιρετικά περίπλοκη διαδικασία. Ωστόσο, η έρευνα προχωρά με θετικά αποτελέσματα, και ελπίζουμε ότι θα καταφέρουμε να αναπτύξουμε θεραπείες που θα σταματήσουν την πρόοδο της νόσου και θα βοηθήσουν στην αποκατάσταση κάποιων λειτουργιών που οι ασθενείς με ΣκΠ ενδέχεται να έχουν χάσει ή να προλάβουμε την εξέλιξη της νόσου προς την κατεύθυνση της εμφάνισης ή επιδείνωσης αυτών των λειτουργιών.
Αυτός είναι ο κύριος στόχος της κλινικής δοκιμής που διεξάγουμε, να ανακτήσουμε λειτουργίες που επηρεάζονται από την απομυελίνωση, νευροεκφύλιση και τη φλεγμονή, όπως η κινητικότητα και οι γνωσιακές ικανότητες. Παρά τη δυσκολία του εγχειρήματος, η δυνατότητα να επιβραδύνουμε ή και να ανακόψουμε την εξέλιξη της νόσου στη βάση των ευρημάτων μας από τη μακρόχρονη προκλινική έρευνα, είναι ελπιδοφόρα και παραμένει το κεντρικό σημείο της έρευνας μας για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών.
ΓΔ: Πρόκειται για έναν νέο τρόπο αντιμετώπισης της ΣκΠ ή για θεραπεία; Πώς δρα το φάρμακο, κάθε πότε και πώς χορηγείται;
ΣΠ: Πρόκειται για μια νέα προσέγγιση αντιμετώπισης της νόσου. Δεν υπάρχει μέχρι σήμερα θεραπεία για τη ΣκΠ με την έννοια της εκρίζωσης της νόσου. Στόχος μας, όπως και στόχος όλων των θεραπειών που υπάρχουν ήδη για τη νόσο είναι ο έλεγχος της εξελικτικής πορείας της. Η διαφορά με το συγκεκριμένο φάρμακο σε σχέση με όλα όσα κυκλοφορούν είναι ότι ο στόχος του είναι η προστασία των νευρικών κυττάρων ανεξάρτητα από τη συνυπάρχουσα φλεγμονή η οποία αποτελεί και στόχο των υπαρχόντων θεραπειών. Για το λόγο αυτό το φάρμακο θα χορηγηθεί ως επιπλέον θεραπεία, συμπληρωματική εκείνης την οποία μπορεί να λαμβάνει ο ασθενής. Το φάρμακο χορηγείται από το στόμα (χάπι), διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και σταματά την εκφύλιση και τον θάνατο των νευρικών κυττάρων. Τεχνικά, λόγω της αύξησης του μεταβολισμού που επιφέρει στα ολιγοδενδροκύτταρα ενισχύει τη σύνθεση της μυελίνης.
ΓΔ: Σε πόσο καιρό αναμένεται να έχει εμφανή κλινικά αποτελέσματα στους ασθενείς; Το έχει λάβει κάποιος άνθρωπος μέχρι σήμερα;
ΣΠ: Ελπίζουμε να δούμε τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης σε ένα έτος μετά την χορήγηση του φαρμάκου των συμμετεχόντων στην κλινική δοκιμή. Εάν συμβεί αυτό, η μελέτη θα επεκταθεί ώστε να προκύψουν μακροπρόθεσμα δεδομένα για τη νευροπροστασία και την αποκατάσταση που μπορεί να προσφέρει. Ναι, υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι έχουν λάβει αυτό το φάρμακο σε τρεις διαφορετικές κλινικές δοκιμές, μία σε μυοκαρδιοπάθεια, μία άλλη σε μεταβολική νόσο και υπερλιπιδαιμία και μία σε μια σπάνια γενετική παιδιατρική νόσο.
ΓΔ: Πόσοι ασθενείς και από ποιες χώρες θα λάβουν μέρος στις κλινικές δοκιμές φάσης ΙΙ, τι θα αξιολογηθεί σε αυτό το πλαίσιο;
ΣΠ: Στις κλινικές δοκιμές φάσης ΙΙ θα συμμετάσχουν συνολικά 600 ασθενείς, εκ των οποίων 200 από την Αυστραλία και 400 από την Ελλάδα. Οι δοκιμές αυτές θα αξιολογήσουν την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα της θεραπείας σε πραγματικές συνθήκες, με σκοπό να αναλυθεί η ικανότητα του υποκείμενου θεραπευτικού μηχανισμού να επιβραδύνει την πρόοδο της νόσου και να αποκαταστήσει τη λειτουργία των νευρικών κυττάρων. Θα εστιάσουμε στην ασφάλεια της δραστικής ουσίας, στην παρακολούθηση της επαναμυελίνωσης, καθώς και σε άλλες παραμέτρους όπως η κινητικότητα, η γνωσιακή λειτουργία και η ποιότητα ζωής των ασθενών. Παράλληλα, θα μελετηθούν και οι ανεπιθύμητες ενέργειες που ενδέχεται να προκύψουν, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η θεραπεία είναι ασφαλής και βιώσιμη για τους ασθενείς.
Στις κλινικές δοκιμές που θα αξιολογήσουν την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα της θεραπείας σε πραγματικές συνθήκες, θα λάβουν μέρος 600 ασθενείς, 400 εκ των οποίων από την Ελλάδα.
Photo credit: Free to use from Pexels
ΓΔ: Πόσο σημαντικό είναι για εσάς να γίνουν οι κλινικές δοκιμές στην Ελλάδα;
ΣΠ: Είναι εξαιρετικά σημαντικό για εμάς να διεξάγονται οι κλινικές δοκιμές στην Ελλάδα, καθώς η χώρα μας έχει ένα ιδιαίτερα πολύτιμο γενετικό υπόβαθρο και έναν πληθυσμό που έχει διαφορετικούς παράγοντες κινδύνου. Αυτό μας επιτρέπει να συγκεντρώσουμε ζωτικής σημασίας στατιστικά δεδομένα που είναι αναγκαία για την κατανόηση των διαφορών μεταξύ των υποομάδων του πληθυσμού και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της θεραπείας σε διαφορετικές συνθήκες.
ΓΔ: Σας ευχαριστούμε πολύ και σας ευχόμαστε καλή επιτυχία στη συνέχεια της έρευνάς σας.
Το Pencil On The Moon είναι μια πρωτοβουλία με την υποστήριξη της Generali, η οποία παρακολουθεί στενά όλες τις νέες τάσεις, προκειμένου να συνεχίσει να εξελίσσεται και να προσφέρει υψηλού επιπέδου υπηρεσίες.
Οι πιο προηγμένες επιστημονικές έρευνες, οι πιο εξελιγμένες τεχνολογίες αλλά και οι πιο καινοτόμες εφευρέσεις εξετάζονται προσεκτικά υπό το πρίσμα της εφαρμογής τους στα πεδία της καθημερινότητας με βάσικη αρχή ότι ο άνθρωπος είναι πάντα πάνω από την τεχνολογία.
Αυτή είναι η πηγή από την οποία αντλούμε μελάνι για τις πένες αυτού του blog με έναν κοινό στόχο:
Να γνωρίσουμε, κατανοήσουμε και στο τέλος να αξιοποίησουμε τις νέες τεχνολογίες προς όφελος του ανθρώπου.
Η Generali στηρίζει έμπρακτα αυτή την πρωτοβουλία πιστή στη δεσμεύσή της:
«Να στηρίζει τους ανθρώπους για να δημιουργούν ένα ασφαλέστερο μέλλον για τις ζωές και τα όνειρά τους»
…Αλλά και ανοιχτή στη σκέψη ότι πολλές φορές αρκεί ένα μολύβι για να γράφουμε στο φεγγάρι.
